Arılar; ekosistemdeki yeri ve önemi, tarıma olan katkıları ve bitki polinasyonuna olan verimli etkileriyle insanlık ve doğa adına en değerli böcek türlerinden biridir. Öyleki bitki türlerinin %90’ını hayvanlar tarafından tozlaştırılır ve bu işin %75’inin ise arılar tarafından yapılması onları epey ilginç kılıyor. Ayrıca bal, balmumu, bal peteği gibi oluşturdukları ürünlerle binlerce yıldır gıda, sağlık vb. birçok alanda malzeme kaynağı oluyor1.
Ancak problem tam olarak burada başlıyor. Arıların sayısı hızlıca azalıyor ve Einstein’nın “arılar yeryüzünden yok olursa insanın 4 yıl ömrü kalır” sözü akıllara geliyor. Bu sorunun kısmen habitat, iklim değişiklikleri ve tarımda kullanılan pestisitlerden olduğu biliniyor. Koruma ve yeniden yapım çabaları ise betonlaşan dünyamızda binalar tarafından engelleniyor. Tamda bu noktada bilim insanları ‘arının yaşayabileceği habitatı bu binalara dahil edebilir miyiz?’ diye soruyor.
Birleşik Krallık’ta International Journal of Sustainable Design’da yazan bir araştırma ekibi, yeni yapılan binaların taş işçiliğine entegre edilebilecek ve inşaat endüstrisindeki bazı tuğla modellerinin yerini alabilecek arı tuğlası tasarımı üzerine çalışıyor. Bu tuğlalar, daha bilindik olan bal arıları için değil tozlama konusunda daha efektif çalışan yalnız arılara habitat sağlaması adına tasarlanıyor2.
Cornwall’deki Exeter Üniversitesi’nden Rosalind Shaw ve Falmouth Üniversitesi’nden Kate Christman ile Laura Hodsdon, Birleşik Krallık’ta 250’ye yakın arı türünün yaşadığını bildiriyor. Kendi türleriyle bir araya gelemeyen ve bu yüzden kovan inşa edemeyen yalnız arıların 20’de 1’inin oyuklara yuva yaptığı tespit ediliyor.
Bu veriler doğrultusunda ilerleyen ekip, çalışma yöntemlerini ‘sığdır ve unut’ sloganıyla tanımlıyor. Yani arılar için uygun, düşük maliyetli, bakım gerektirmeyen ve geri dönüştürülebilir tuğlayı üret ve kullanılması için yerine monte et mantığıyla hareket ediliyor. Yerine koyulduktan sonra tek olması gereken arıların o tuğlaları bulup kullanmaya başlaması. Ayrıca binada oturanlar içinde tehdit oluşturmayacağı da öngörülüyor3.
Ekibin tasarımda önceliği klasik bir tuğlanın yerini alabilecek dayanıklıkta bir tuğla üretebilmek oluyor. Ardından geri dönüştürülmüş malzemelerden üretilmesine ve düşük maliyetli bir ürün olmasına gayret gösteriliyor. Yapımının kolay ve çevre dostu olması da diğer kriterlerden bazıları oluyor. Tüm bu kriterler sonucunda dört farklı malzeme belirleniyor: Slip döküm kil, ahşap, plastik ve beton.
Sıvı bir kilin kalıba dökülmesiyle üretilen slip döküm tuğladan kırılgan ve maliyetli olması sebebiyle vazgeçiliyor. Ahşap ise arılar için gayet uygun görünse de ham madde tedariği için birçok ağacın kesileceği düşünüldüğünde sürdürülebilirlik adına vazgeçiliyor. Bir diğer malzeme olan plastik ise geçirgen olmaması sebebiyle nem oluşturacağı bilindiğinden ve yüksek maliyetli üretim sürecine sahip olduğundan direkt olarak eleniyor. İnşaatta kullanımına uygun olması, üretiminin ucuza mal olması ve yıl boyunca dış ortamda kullanıma uygun olduğundan betondan yapılmasına karar kılınıyor. Çevre dostu ve geri dönüştürülmüş malzeme kullanmak için Cornwall’da bol miktarda bulunan Çin kili çukurlarından yararlanılıyor. Çıkarılan atıklar granit agrega veya kum haline getirelerek kullanılabiliyor.
Farklı miktarlarda yapılan karışım deneyleri sonucunda %75’i Çin kil endüstrisinden elde edilen atık malzemeden %25’i ise granit agrega ve bağlayıcılardan oluşan nihai karışım bulunuyor. Her bir tuğlaya arıların kullanabileceği 18 adet boşluk bırakılıyor. Ayrıca hem mimari açıdan estetik görünüme sahip olmak hem de o bölgede arıların varlığını vurgulamak adına farklı renklerde arı tuğlaları üretilebileceğinin altı çiziliyor4.
İsmail ALTIN
Kaynaklar
- https://phys.org/news/2023-01-kind-bees-bee-bricks.html
- http://www.inderscience.com/storage/f453781196101122.pdf
- https://en.wikipedia.org/wiki/Slip_casting
- https://www.egricayir.com/tr/
- https://www.altunmarket.com/makale/2290-bal-ve-arilar-hakkinda-her-sey
- https://www.amazon.co.uk/Bee-Brick-Nester-Solitary-21-5cm/dp/B01MXGVAV8
- https://www.homebuilding.co.uk/news/bee-bricks
- https://bigumigu.com/haber/arilara-barinak-olan-cok-amacli-tuglalar-bee-brick/