| Sedef Budak |  Sedef Budak |
| ♦ Bilkent Üniversitesi, Turizm, Lisans | |
| ♦ TWRE, Kurucu Başkan | |
| ♦ YEYKAD, Kurucu Başkan | |
| ♦ Smart Güneş Teknolojileri, Proje Geliştirme Direktörü |
S-1: Sedef Hanım merhaba, bize kendinizi tanıtır mısınız?
C-1: Doğa ve çevreye duyarlı bir ailede büyüdüm. Sürdürülebilirlik konusu o zamanlar kavram olarak hayatımızda değildi. Bununla beraber ben su ve enerji kullanımına her zaman dikkat ettim. Çocukluğumdan beri en çok ilgimi çeken konular arasında yeni coğrafyaları, kültürleri tanımak ve teknolojileri keşfetmek vardı. Bu sebeple Bilkent Turizm’i kazandığımda çok memnun oldum.
Mezuniyetimden sonra hayat beni farklı bir yöne sürükledi ve Türkiye’de yükselişte olan tekstil sektöründe çalışmaya başladım. O dönemlerde üniversitenin, gerçek hayata hazırlık amacı taşıdığını, okulda öğrendiğimiz yöntemlerin pratiğe dökülmesinin ve kariyerde ilerlemenin azim ve sabırla mümkün olduğunu öğrenmiştim. Okul yıllarında iş hayatımdaki kadar çalışsaydım ordinaryüs profesör olurdum derim hep. Perakende ve hazır giyim sektöründe yaklaşık yedi yıl daha sonra da imalat, ihracat, denetim ve tedarik yönetimi konularında çalıştım. Bazı firmaların üretim süreçlerini denetledim. Temiz çevre ve iklim değişikliği konularına her zaman ilgim vardı, okurdum, belgesel izlerdim, konuları takip ederdim. Sonra bir seyahatimde çalışan rüzgâr türbinlerini yakından görme fırsatı buldum ve ben bu işi yapmalıyım dedim ve kendi işimi kurmaya karar verdim, ilk enerji markamın patentini aldım. Türkiye’deki eğitim sistemi ve işsizliği düşündüğümde mühendislik okuyup iş bulamazsam konuya küser ve yapamazdım diye düşünüyordum. Benim için hobi kadar keyifli olan rüzgâr ve güneş mühendisliğini sahalarda deneyimleyerek çalışmam benim en büyük avantajım oldu. Enerji dönüşümü ve şimdilerde sürdürülebilirlik severek yaptığım ve yeni şeyler öğrenmekten asla sıkılmadığım bir meslek haline geldi. 2008’den beri edindiğim deneyimler sayesinde bugün parçası olduğum ekip ile ilk sürdürülebilirlik raporumu da oluşturmamın büyük gururunu yaşıyorum.
Artık konuştuğumuz konular sadece rüzgâr ve güneş enerjisi değil, ülkemizin verimli yenilenebilir kaynaklarını nasıl düşük karbon modeller ile hasat edeceğimiz ve tüm sektörlerde sürdürülebilirlik çalışmalarını nasıl uygulayacağımıza evrildi.
S-2: Yenilenebilir Enerjide Türk Kadınları (TWRE) grubu hakkında bilgi verebilir misiniz?
C-2: TWRE grubunun kurulması ve yapılanması 2018 yılında gerçekleştirilmiştir. Sektöre başladığım zamandan bu yana toplantılarda ve sahada tek kadın olmanın zorluklarını yaşadım.
Bir noktada ya bu çok zor bir iş ya da kadınları işe almıyorlar diye düşünmeye başladım. Özellikle işin mutfak kısmında (makine üretimi ve şantiyede) nadiren kadınlarla karşılaşıyordum. Bununla beraber mühendislik kısmında rüzgâr, güneş enerjisi ile ilgilenen kadınlar ise bir elin parmakları kadardı. Bu durum bir noktada beni tetikledi, üzerimde bir tek baskıyı hissedenin ben olmadığımdan emindim ve sektörün kadınlarını bir araya getirmek istedim. İlk amacım kongre ve fuarlarda başta olmak üzere kadın mühendis, akademisyen, yönetici ve girişimcilerin görünür ve bilinir olmasını sağlamaktı.
Harekete başladıktan sonra sayımız giderek arttı. İşte o zaman sayıca üstünlüğün önemi gün yüzüne çıktı. Bugün 2200’den fazla üyesi olan aktif ve organik bir kadın iletişim ağı haline geldik. TWRE’nin hikâyesi bu şekilde.
Yıllar önce İTÜ’nün kıymetli ve benim akıl hocalarımdan Sayın Prof. Dr. Filiz Karaosmanoğlu bana “Sedef, biz yeşil yakalıyız.” demişti, ben bu sözünü hiç unutmadım.
Konu evrildi ve derneğimiz 2022’nin Haziran ayında Yeşil Yakalı Kadınlar Derneği olarak kurulduk. Ok yaydan çıkmıştı ve kapsayıcı (kadın, erkek herkesin katılabileceği) bir yapı oluşturduk. Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları kapsamında proje tasarlamak, üretmek ve uygulamak amacıyla yola çıktık.
S-3: Kadınların enerji sektöründeki yeri hakkında düşünceleriniz nelerdir? Türkiye’deki durumu analiz eder misiniz?
C-3: Uluslararası yenilenebilir enerji ajansı IRENA her sene sektörün durumunu özetleyen Küresel Enerji Bakışı adlı bir rapor yayınlıyor. Bu raporda kurulu güç kapasitesi ne kadar, ülkelerin hedefleri neydi, ne oldu gibi konu başlıkları ayrıntılı olarak incelenmekte. Ayrıca Enerji Sektöründe Küresel İstihdam raporu da yayınlıyorlar. Ülkelere ve enerji yatırımlarına göre istihdam durumunun açıkladığı rapor Türkiye’yi kapsamıyor. Rapora göre dünya çapında yenilenebilir enerji alanında çalışan kadınların oranı %32, düşük bir yüzde değil aslında. Kömür, gaz, LPG, petrol vb. sektörlerinde ise %22 olarak kaydedilmiştir.
Bizim ülkemizde enerji dönüşümü ve yenilenebilir enerji sektöründe taşlar ancak yerine oturdu ve daha önce kimse istihdam için olması gereken gibi bir çalışma yapmamıştır. TWRE olarak bizler Enerji Sektöründe Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Raporunun birincisini hazırladık ve kamuoyuna sunduk. İlki 2022’de yayınlanan rapor için 100’e yakın enerji şirketine ulaştık. Bu firmalardan 33 tanesinden cevap alabildik. Toplayabildiğimiz ve işleyebildiğimiz kadar verilerin analizi sonucunda yenilenebilir enerji sektöründe çalışanların %15’nin kadın olduğunu, bunun yaklaşık %11’i mühendis kadınlardan oluştuğunu gördük. %12 kadarının da mavi yakalı kadınlardan oluştuğunu tespit ettik. %18’i buluruz diye düşünüyordum ama fena değil bu rakamlar. Şimdi bu raporun devamı için kolları sıvadık ve aradan geçen iki sene içinde şirketlerin sürdürülebilirlik ve kapsayıcılık hedefleri doğrultusunda bu rakamların yüzdesel olarak artmasını da beklemekteyiz.
IRENA raporunda 2050 yılı için dünya enerji sektöründe 45 milyonu temiz enerji alanında olmak üzere enerji sektörünün tamamında 122 milyon işçinin istihdam edileceği öngörülüyor. İlla tır şoförü olup kanat taşımayacaksın ya da vinç kullanıp türbin tepesine kanatları monte etmek durumunda olmayacaksın. Rüzgâr, güneş, biyokütle, jeotermal konularında ülkemizin büyük hedefleri ve yapılacak çok proje var beraberinde artık depolama, yüzer GES, tarım GES, deniz üstü rüzgâr ve hatta hidrojen konuşuyoruz. Tasarım mühendisliği, saha mühendisliği, iklim veya karbon danışmanlığı, Fizik, Kimya vb. temel bilimler mezunuysanız firmaların Ar-Ge ve Ür-Ge bölümleri gibi çalışacak o kadar çok konu var ki. Benim sizlere tavsiyem kendinizi okuduğunuz bölüm ile sınırlamamanız. Farklı sektörlerde staj yapın, havayı koklayın, farklı insanlarla tanışın ve mutlaka mentör edinin. İlk raporda ulaştığımız gibi enerji sektöründe kadın istihdam oranı TWRE gibi dernek ve kuruluşların girişimlerinden sonra %15 oranında iyileşme gerçekleşmiştir. Platformumuz üzerinden şirketlerin insan kaynakları yöneticileri TWRE’ye de danışmaya başladılar. Pek çok firma farklı seviyelerde mühendis ve farklı disiplinlerden arkadaşlarımıza istihdam sağladı. Kadın genel müdür transferleri bile gerçekleşti bununla birlikte bir hareketlenme oldu.
Enerji sektörüne kadın mühendislerini arttırmamız ve bunu yaparken işverenlerin “kadın işi erkek işi” algısını kırmamız gerekli. Özellikle inşaat veya santral işletme ve bakımı kısmında çalışacak arkadaşların farklı sertifika ve yeterlilikler ile kendilerini geliştirmeleri gerekiyor. Zaten zor olan hava ve saha koşullarına psikolojik olarak hazır olmaları, riskleri baştan doğru değerlendirmeleri gerekiyor. Sonra kadın mühendis gelip 2 ay sonra kaçarak sahayı terk etti diye pek çok hikâye duyuyoruz. Kimse her işi yapacak diye bir şey yok, kendinize uygun konuyu bulmanız ve severek çalışacağınız o konuda ilerlemeniz en doğrusudur.
“Unutmayın siz işinizi sevmezseniz, işiniz de sizi sevmez.”
Kendisine istihdam oluşturup giriş kadrosundan emin adımlarla ilerleyen, yöneticileri tarafından iyi fırsatlar sağlanmış ve kademe kademe yükselerek yönetici pozisyonuna çıkan kadın sayısı maalesef oldukça az bulunmaktadır.
Bizim hem kadınlar olarak hem de derneğimizin nihai hedefi olarak yönetim kurullarında karar verici kadın sayısını, yetki ve etkisini arttırmak. Ben şahsen yönetim kurulu tamamen erkeklerden oluşan bir şirket gördüğümde hemen uzaklaşıyorum. Bir şirketin geleceğini etkileyen kararları verecekler arasında kadınlar yok ise o şirketin varlığı sürdürülebilir değildir.
S-4: Enerji sektöründe sizin gibi gönüllüğü kendine hedef belirlemiş enerji kuruluşlarını bir çatı altında toplayarak kadın istihdamı üzerine bir rapor çalışması yapacağınızın bilgisini paylaştınız. Bu rapor Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) Sürdürülebilir Kalkınma Hedefi 5 kapsamında cinsiyet eşitliğine istinaden yürütülmektedir. Peki, ülkemizde sektöre bakıldığında kadının etki alanı ne kadardır? Kuruluşunuz ve çalışmalarınız bu etkiyi nasıl artırmıştır?
C-4: Gönüllü bir şekilde beraberce hareket ettiğimiz 2200’e yakın TWRE üyemiz var ve bu güne kadar 100’den fazla webinar ve fiziksel toplantı, eğitim vb. yaptık. Her sene düzenli eğitimlerimiz oluyor rüzgâr türbini üreticisi Nordex Enerji ile sadece kadın mühendislere veya kadın teknisyenlere 3 gün boyunca rüzgâr türbini eğitimi veriyoruz. Bu süre zarfında donanım parçaları, elektronik, mekanik vb. konu başlıkları altında eğitim verilmektedir. Sonrasında Nordex Enerji’nin gözüne girerseniz staj imkânı veriyor. Bu eğitimleri 3 senedir veriyoruz. Toplamda 40 mühendis verdiğimiz eğitimleri aldı ve 3 kişi işe girdi. Enerji Sektöründe Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Raporunu 2022’de yayınladık.
Pandemi döneminde yenilenebilir enerji, enerji dönüşümü, kadın ve sürdürülebilirlik konusunda bir çevrimiçi kütüphane oluşturduk. Tüm eğitimleri ve webinarları youtube’a yükleyerek topluma kazandırdık.
S-5: Rüzgâr ve güneş enerjisi alanında çalışmalarınız olduğunu gördük. Bu enerjiler dışında faaliyet göstermeyi düşündüğünüz enerji kaynakları var mıdır? Daha farklı hangi alanlarda çalışma yapmak istersiniz?
C-5: Artık konularımız evrildi, sıfır atık konusu, depolama ve yeşil hidrojen konuları çok daha önemli. Bu konularda alabildiğiniz kadar eğitim almalı ve kendinizi geliştirmelisiniz. Ben öyle yapıyorum. Kurulmuş olan temiz enerji santrallerinin yaşam döngüsü analizi, yıpranmış makine ve parçaların bakımı, yenilenmesi, tamiri ve geri dönüştürülmesi yine önemli konulardandır.
S-6: Smart Güneş Teknolojileri kurumsal sorumluluğunun bir parçası olarak, üretimde kullandığı enerji kullanımını nötr karbon hedefleri doğrultusunda nasıl düzenliyor ve/veya düzenlemeyi hedefliyor.
C-6: Nötr karbon hedeflerinin çıkışı 1997’de imzalanan ve 2005’te yürürlüğe giren Kyoto Protokolüdür. Protokolde diyor ki her ülke dünyayı daha da ısıtmamak adına belirli bir karbon salınımı gerçekleştirecek, havayı ne kadar kirleteceğini belirleyecek. Smart olarak bizler, küresel karbon salınımını azaltma hedefleri doğrultusunda güneş paneli üretiyoruz. 2022’de Cumhurbaşkanlığı kararı ile entegre panel üretim tesisi kurmak için süper teşvik kazandı. Aliağa’da kurmakta olduğu 3. tesis ile beraber tüm tesislerde üretim için kullandığı elektriği yine kendine ait olan GES santrali ile ürettiği için saldığı karbonu nötrlüyor.
S-7: Yenilenebilir enerji sektöründeki şirketlerin üretime kattığı değer kadar bu alana ilişkin eğitime de yeterli zaman ve kaynak ayırdığını düşünüyor musunuz TWRE tecrübenizle Smart Güneş Akademi adına planlarınız nelerdir?
C-7: Sosyal medya ve kapsayıcılık programlarından takip ettiğim kadar son bir yıldır enerji şirketleri kendi bünyelerindeki ekiplerinin eğitimine öncesinden daha çok önem vermeye başladı. Sadece mühendislik değil yapılan mühendisliğin ve yaratılan değerin sahada görülmesi ve takibi işin mükemmelleştirilmesi açısından gerekli.
Smart Güneş Akademi, TWRE işbirliği ile daha önce sınavlı ve sertifikalı çevrimiçi güneş enerjisi kursu düzenlemiş ve 100’e yakın öğrenciden 70’i buradan mezun olmuştu. Smart bünyesinde çalışanlarımıza, distribütörlerimize ve saha ekiplerimize maksimum fayda sağlayacak teknik ve ticari eğitim serileri planlıyoruz. Ayrıca TWRE tecrübemi görev aldığım Smart Ailesine aktararak daha güncel ve geleceği kucaklayan çalışmalar yapmayı hedefliyoruz.
S-8: Smart Enerji’nin BİST’te yer alması ile beraber genişleyen sermayesini hangi alanlarda değerlendiriyor?
C-8: Yenilenebilir enerji yatırımları kişisel yatırımcıların ilgi odağı, o yüzden sektöründe Borsa’ya açılmasını umut verici buluyorum. Smart Güneş Teknolojileri hisseleri 2022 yılından beri BİST’te işlem görüyor. Smart, borsa kazanımlarını işini her alanda büyütmek için kullanıyor. Süper teşvik hakkı da kazandığı entegre panel üretim tesisine odaklanmış bir şekilde 2,9 GW güneş paneli üretim potansiyelini artırmak üzere çalışmalarına devam ediyor.
Röportajı Yapanlar: Seray Kader Kurtoğlu, Müberra Canbazoğlu, Özge Özşaşılar, Büşra Değirmenci